آمبولی توده‌ای مثلاً از لخته است که در رگ‌های خونی در چرخش است و درجایی از رگ به تله می‌افتد. این توده معمولاً لخته‌ی خون هست. ولی هوا و چربی هم می‌تواند باعث امبولی باشد.

اهمیت آمبولی در چیست؟

بر اساس اینکه امبولی چه اندازه باشد و در چه رگی به تله بیفتد مشکل متفاوتی ایجاد می‌کند. در اکثر موارد امبولی اندازه‌ی کوچکی دارند یا در یک رگ کم‌اهمیت گیر می‌کنند. در این موارد هیچ مشکلی ایجاد نمی‌شود. به‌ندرت آمبولی‌ها، بزرگ هستند و یا در عروق مهمی به تله می‌افتند و باعث مشکل می‌شوند. یکی از مهم‌ترین محل‌ها ریه است. بر اساس اینکه رگِ کجای ریه مسدود شده باشد علائم متفاوت است. این علائم از یک درد ساده موقع نفس کشیدن تا تنگی نفس شدید می‌تواند متفاوت باشد.

چند مدل آمبولی داریم. چربی، لخته‌ی خون و هوا علل مهم امبولی هستند. در جراحی پلاستیک امبولی به دلیل لخته‌ی خون و چربی مهم هستند. امبولی چربی حین لیپوساکشن یا تزریق چربی به باسن ممکن است ایجاد شود. احتمال امبولی چربی در لیپوماتیک خیلی کم هست.

امبولی به دلیل لخته‌ی خونی مهم‌ترین شکل امبولی است. لخته در یک سیاهرگ بدن ایجاد می‌شود بعد بخشی از آن لخته کنده‌شده به‌صورت امبولی درمی‌آید. سیاهرگ‌های ساق پا یکی از محل‌های شایع هست.

چرا لخته‌ی خون در ساق پا تشکیل می‌شود؟

خون سیاهرگ‌های ساق پا در حال طبیعی، جریان کندی دارد. چون باید خلاف جاذبه حرکت کند. مهم‌ترین عامل درحرکت رو به بالای خون، انقباض عضلات ساق پاست. این عضلات حین حرکت، خون را به بالا حرکت می‌دهند.

در سیاهرگ‌های پا دریچه‌های یک‌طرفه وجود دارد. در حقیقت عضلات ساق پا به همراه این دریچه‌ها مثل پمپ عمل می‌کنند.

بی‌حرکتی، با از کار انداختن این پمپ طبیعی جریان خون را مختل می‌کند. بی‌حرکتی مهم‌ترین عامل در ایجاد لخته است. فرق زیادی ندارد پا در گچ باشد یا فرد حین عمل جراحی بی‌حرکت شده باشد. گاهی هم دریچه‌ها به دلیلی خراب‌شده است. این افراد معمولاً واریس دارند. به لخته شدن خون در سیاهرگ‌های پا، ترومبوز ورید عمقی (DVT) گفته می‌شود.

عوامل مستعد کننده برای تشکیل لخته

معمولاً یک یا چند عامل برای تشکیل لخته باهم عمل می‌کنند. از ۴۰ سالگی خطر آمبولی افزایش پیدا می‌کند. با افزایش سن خطر به‌تدریج افزایش می‌یابد. بی‌حرکتی و بیماری‌های همراه عوامل بسیار مهمی‌ هستند. مصرف قرص ضدبارداری یکی از عوامل مهم هست. سیگار به‌تنهایی خطر لخته‌ی خونی را افزایش نمی‌دهد. بااین‌حال در کنار سایر عوامل نقش مساعدکننده دارد. وجود هر نوع بدخیمی زمینه‌ای احتمال آمبولی را بشدت افزایش می‌دهد.

عوامل مستعد کننده منع عمل جراحی زیبایی نیستند. این عوامل به ما می‌گویند برای اقدام به عمل چه اقدامات پیشگیرانه‌ای باید انجام دهیم.

هر لخته‌ی خونی شکل‌گرفته ضرورتاً تبدیل به امبولی نمی‌شود. پس با دو مسئله روبرو هستیم؛ یعنی احتمال شکل‌گیری لخته چقدر است؟ احتمال امبولی شدن یک لخته چقدر است؟

احتمال شکل‌گیری لخته چقدر است؟ بر اساس اینکه چه عملی، چه مدت و بر روی چه فردی انجام می‌شود احتمال شکل‌گیری لخته قابل حدس زدن هست؛ یعنی شرایط فرد و عوامل مستعد کننده را بررسی می‌کنیم. بر اساس این بررسی و جدول‌های خاص این احتمال را محاسبه می‌کنیم. یکی از این جدول‌ها مربوط به امتیازدهی کاپرینی هست. می‌توانید روی لینک آن کلیک کنید و این محاسبه را باتیک‌زدن انجام بدهید.

احتمال امبولی شدن یک لخته چقدر است؟ خیلی مشخص نیست. تعداد کمی از لخته‌ها منجر آمبولی می‌شوند؛ یعنی تعداد زیادی تشخیص لخته‌ی خون در ساق پا داریم که علائم امبولی ندارند. بااین‌حال همان تعداد کم می‌تواند خطرناک باشد؛ بنابراین گرچه احتمال بروز امبولی با لخته زیاد نیست ولی آن را باهم در نظر می‌گیریم.

مثال بررسی خطر امبولی

فرض کنید خانمی ۵۰ ساله با شاخص توده بدنی ۳۰ قرار است ابدومینوپلاستی شود. طبق محاسبه ایشان حدود ۱ درصد شانس ایجاد حوادث ناشی از لخته را دارد. به دلیل بی‌حرکتی بعد عمل اما ایشان جز گروه با خطر متوسط است.
حالا اگر ایشان ورید‌های واریس هم داشت این احتمال به حدود ۱.۸ درصد می‌رسد؛ یعنی وارد گروه پرخطر می‌شود. توجه کنید که ۱.۸ درصد خطر قابل‌توجهی محسوب می‌شود.

آیا آمبولی مرگ‌بار هست؟

جواب سؤال را محدود به امبولی لخته‌ی خونی در عمل زیبایی می‌کنم. اگر لخته‌ای ایجاد شود احتمال امبولی شدن آن زیاد نیست. اگر امبولی ایجاد شود احتمال گیر افتادن آن در ریه زیاد نیست. اگر امبولی ریه شامل لخته‌های کوچک و محدود باشد خطری ندارد. حتی تنگی نفس هم ایجاد نمی‌کند. اگر لخته‌ها متعدد و یا بزرگ باشند می‌توانند مرگ‌بار باشند.

برای جلوگیری از امبولی یکسری اقدامات باید قبل عمل انجام شود. مهم‌ترین آن معاینه هست. با معاینه و تعیین ریسک برنامه پیشگیری و وسعت عمل معین می‌شود.
بر اساس میزان خطر در صورت لزوم پمپ‌های مخصوص ساق (IPC یا پمپ DVT) حین عمل استفاده می‌شود. بعد از عمل پرهیز از بی‌تحرکی و بر اساس میزان خطر استفاده از داروهای ضد لخته است.

پیشگیری از آمبولی قبل از عمل

مهم‌ترین مسئله معاینه دقیق برای پیدا کردن عوامل مستعد کننده امبولی است. با این معاینه هست که برای جلوگیری از آمبولی برنامه‌ریزی می‌کنیم. برای پیش‌گیری از آمبولی قبل عمل باید:

● کم کردن وزن تا حد امکان: بهترین حالت این است که وزن برای جراحی سینه یا شکم کمتر از قد منهای ۱۰۰ باشد؛ یعنی شاخص کمتر از ۳۰ یا ۳۲ باشد. بهترین شاخص توده‌ی بدنی برای عمل زیر ۲۵ است.
● قطع مصرف سیگار: ۲ هفته قبل عمل و ۴ هفته بعد عمل مصرف سیگار قطع شود.
● قطع قرص ضدبارداری: ۲ هفته قبل و بعد از عمل قرص ضدبارداری نباید مصرف شود. شروع مجدد قرص ضدبارداری می‌بایست در صورتی باشد که هیچ مشکلی درراه رفتن وجود نداشته باشد. شاید بهترین توصیه جایگزین کردن یک روش دیگر بجای قرص ضدبارداری است.

پیشگیری از آمبولی حین جراحی

ما سه روش برای پیش‌گیری حین عمل داریم:

● پوشیدن جوراب ضدآمبولی
● پمپ ضد امبولی یا پمپ پنوماتیک
● بانداژ کشی ساق پا

اینکه کدام روش برای پیشگیری استفاده شود با بررسی قبل عمل مشخص می‌شود. در فرد سالمی که زمینه‌ی مستعد کننده ندارد و عمل جراحی کوتاهی دارد به هیچ‌کدام از این روش‌ها نیاز نیست. درحالی‌که در یک فرد ۶۵ ساله که تحت لیپوساکشن ۳۶۰ درجه و یا ابدومینوپلاستی قرار می‌گیرد هم جوراب و هم پمپ ضدامبولی ممکن است استفاده شود.

پمپ ضد‌امبولی

این پمپ‌‌ها که به پمپ DVT یا IPC هم شناخته می‌شود یک پمپ بادی است. این پمپ به جوراب خاصی که به ساق بسته می‌شود متصل است. باد کردن و خالی کردن کیسه‌های این جوراب باعث حرکت خون در سیاهرگ‌های ساق می‌شود. حرکت خون مهم‌ترین عامل در جلوگیری از لخته حین عمل جراحی است.

جوراب ضد‌آمبولی

به آن‌ها جوراب آنتی‌آمبولی یا تد (TED) هم گفته می‌شود. جوراب زیر زانو برای پیش‌گیری در اکثر جراحی‌های زیبایی کفایت می‌کند. بر اساس اندازه دور قوزک و زیر زانو، سایزهای متفاوت دارد. این جوراب‌ها با ایجاد فشار دائم حجم خون راکد شده در سیاهرگ‌های ساق پا را به حداقل می‌رساند. جوراب‌ها، قبل عمل پوشیده و تا چند روز بعد عمل هم ادامه داده می‌شود.

بانداژ کشی ساق پا

گاهی که جوراب‌های ضدامبولی در دسترس نیست از بانداژ کشی استفاده می‌کنیم. بانداژ را در اتاق عمل انجام می‌شود. تأثیر مناسبی دارد. معمولاً در این موارد در عمل‌های طولانی حین بی‌هوشی به‌پای بیمار حرکت داده می‌شود.