هماتوم در واقع در هر جایی از بدن امکان دارد رخ دهد و تجمع غیرطبیعی خون می باشد که بر اثر وارد شدن ضربه رخ داده و منجر به تغییر رنگ پوست می شود. از علائم آن می توان به دردو کبودی اشاره کرد.
در این نوشته خواهید دانست هماتوم چیست و انتظار است در پایان با علل ایجاد آن بعد جراحی زیبایی آشنا شوید و بدانید بعد از ایجاد آن راه‌کارهای درمانی چه می باشد.
هماتوم چیست؟
وقتی خون از رگ خارج می‌شود ولی زخمی وجود ندارد که از بدن بیرون بریزد هماتوم (Hematoma) به وجود می‌آید.
جراحی، صدمه‌ی جسمی و بیماری‌های مختلف ممکن باعث خارج شدن خون از رگ‌ها بشود. خون راه خودش را به فضاهای اطراف باز می‌کند. برحسب شرایط و مدتی که رگ در حال خونریزی است مقدار خون خارج‌شده تفاوت می‌کند. خونی که از رگ خارج‌شده بازهم برحسب شرایط می‌تواند سریع یا خیلی دیر لخته شود. خونریزی‌های پراکنده در داخل بافت معمولاً هماتوم گفته نمی‌شود با کلماتی مثل خونمردگی (ecchymosis یا bruise) شناخته می‌شود.
چقدر خون در هماتوم خارج می‌شود؟
بسته به شرایط متفاوت می باشد، فرض کنید ضربه‌ی محکمی به بازوی شما می‌خورد، رگ‌ها آسیب می‌بیند و خون خارج‌شده از رگ زیرپوست و بین عضلات پخش می‌شود. در این فضاها جای خیلی کمی وجود دارد و سیستم دفاعی بدن جلوی خونریزی از رگ را می‌گیرد و خونریزی متوقف می‌شود. این در شرایط طبیعی رخ می‌دهد.
حالا فرض کنید به طحال شما ضربه‌ی محکمی می‌خورد، خون وارد فضای داخل شکم می‌شود. این فضا، نسبتاً بزرگ است و به‌راحتی تا چند لیتر خون را در خود نگه دارد. پس اگر آسیب طحال شدید باشد همه‌ی خون بدن می‌تواند از طحال وارد شکم بشود. باید توجه کنید سیستم دفاعی بدن جلوی هر نوع خونریزی را نمی‌تواند بگیرد.
علت هماتوم بعد از جراحی
ماهیت جراحی، یک مسئله‌ی خونریزی دهنده هست. منتها با ابزارها و روش‌هایی این خونریزیِ حین عمل کنترل می‌شود. کنترل خونریزی در جراحی بر دو اصل مهم استوار است: روش مناسب جراحی و کافی بودن سیستم دفاعی بدن در کنترل خونریزی. بنابراین دو مسئله در ایجاد هماتوم بعد از عمل دخالت دارد:
روش نادرست جراح
امکان دارد در پایان عمل کانون‌های خونریزی کوچک از دید جراح مخفی بماند. خونریزی از اکثر این کانون‌ها خودبه‌خود توسط بدن کنترل می‌شود. با این‌حال خونریزی آرام از این کانون‌ها در طی چندین ساعت می‌تواند ایجاد هماتوم کند. معمولاً برای اطمینان از عدم شکل‌گیری آن، لوله‌های تخلیه کننده کار گذاشته می‌شود. به این لوله‌ها دِرَن گفته می‌شود.
عدم‌کفایت انتقادپذیری طبیعی
بدن یک سیستم دفاعی برای جلوگیری از خونریزی دارد. ایجاد لخته در محل خونریزی، روش طبیعی بدن برای متوقف کردن خونریزی است. اگر این سیستم به‌درستی عمل نکند به‌کارگیری هیچ روشی حین جراحی باعث مهار خونریزی نمی‌شود. یکسری از بیماری‌ها این قدرت را کاهش می‌دهند. غیر از بیماری، مکمل‌ها یا داروهایی خاصی هم می‌توانند این قدرت طبیعی را کاهش بدهند.
چرا در یک فرد سالم بدن قدرت انتقادپذیری کم شده است؟
به‌صورت کلی دو دلیل مهم وجود دارد، یا سیستم دفاعی بیمار بوده از قبل یا چیزی مصرف‌شده که قدرت این سیستم را موقت کاهش داده است. مکمل‌ها و داروها جزء عوامل مهم هستند. ویتامین E، مسکن‌ها، آسپرین، چای سبز، سیر و زنجبیل وقتی مرتب مصرف شوند انتقادپذیری خون را کم می‌کنند.
یک بیماری ارثی به نام فون ویلبراند هم وجود دارد. فرم خفیف این بیماری شایع هست و در شرایط طبیعی مشکلی ایجاد نمی‌کند. شاید خونریزی حین زایمان را بیشتر کند. شاید هم کمی زمان‌بند آمدن خون را طولانی کند. این بیماری حین عمل باعث خونریزی بیشتر از طبیعی و گاهی هماتوم بعد عمل می‌شود.
درمان هماتوم بعد از جراحی
هماتوم‌های کوچک معمولاً نیاز به کار خاصی ندارند مگر اینکه جای مهمی باشند. مثلاً بعد از جراحی لیفت صورت مهم است و ممکن است نیاز به تخلیه داشته باشند. انواع بزرگ معمولاً نیاز به تخلیه دارند.
هماتوم چطور تخلیه می‌شود؟
معمولاً هماتوم نیاز هست با جراحی تخلیه شود. خیلی بعید است تخلیه را بشود با سوزن انجام داد.
هماتوم بزرگ اگر تخلیه نشود چه مشکلی ایجاد می‌شود؟
گاهی هماتوم‌های نسبتاً بزرگ با نظر جراح تخلیه نمی‌شود. معمولاً حتی هماتوم‌های بزرگ هم بدون مشکل مهمی جذب می‌شوند. فقط باید درد و کبودی طولانی‌تری را باید انتظار داشت. از دید زیبایی، ممکن است در بلندمدت ناحیه دچار نامنظمی شود. اینکه در جراح پلاستیک تصمیم بگیرد هماتوم را تخلیه نکند مشکل است. آن‌هایی که در محل‌های حساس نیستند و احتمالاً عواقب شدید زیبایی ندارند را می‌شود تخلیه نکرد.
داروها و مکمل‌های مؤثر در ایجاد هماتوم
یکسری از داروها و مکمل‌ها با اثر بر سیستم انعقادی باعث استعداد به خونریزی می‌شوند. تعدادی از آن‌ها در شرایط طبیعی با ضربه‌های طبیعی باعث خونریزی نمی‌شود ولی اگر قبل از عمل جراحی مصرف شود می‌تواند با خونریزی بیشتر حین عمل و احتمال هماتوم بعد از عمل همراه باشند. بعضی از این داروها حتی در شرایط طبیعی هم استعداد به خونریزی را افزایش می‌دهند و با ضربه معمول می‌توانند ایجاد هماتوم کنند.
مکمل‌ها و داروهای سرپایی
این داروها را می‌توان بدون نسخه تهیه کرد. مصرف این داروها در شرایط طبیعی باعث خونریزی بیشتر یا هماتوم نمی‌شوند.
برای جراحی این داروها هم استعداد به خونریزی حین عمل و هم احتمال هماتوم بعد عمل را بیشتر می‌کنند. این داروها ۱ تا ۲ هفته قبل از عمل می‌بایست قطع شوند.
مسکن‌های از خانواده‌ی دیکلوفناک، بروفن و پیروکسیکام همگی می‌توانند باعث استعداد به هماتوم را افزایش بدهند. به این گروه از داروها، داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی یا NSAID می‌گویند.
| داروهای متعد کننده هماتوم |
|---|
| ویتامین E |
| مسکن های گروه غیراستروئیدی |
| دی پیریدامول (پرازانتین) |
| آسپرین |
مکمل‌ها و داروهای گیاهی
تعداد داروها و مکمل‌های گیاهی که روی قدرت لخته کردن اثر منفی می‌گذارد زیاد است. بعلاوه داروهایی بر پایه‌ی این داروها ساخته‌شده که ترکیب چند گیاه باهم هستند و شما از مصرف آن‌ها بی‌اطلاع هستید. بنابراین توصیه می‌شود ۲ هفته قبل عمل مصرف این ترکیبات قطع شود. لیست این داروها طولانی است و در صورت نیاز می‌توانید در پایین صفحه آن‌ها را ببینید.
| داروهای مستعد کننده هماتوم |
|---|
| زنجبیل (Ginger) |
| ترکیبات خوراکی سیر (Garlic) |
| زردچوبه |
| گریپ فروت |
| تخم کتان |
| چای سبز |
| آوورا خوراکی (Aloe) |
داروهای خاص
داروهای زیر به‌صورت مؤثری سیستم لخته کننده‌ی خون را مختل می‌کنند. این داروها فقط در شرایط خاص تجویز می‌شود. درحدی که با ضربه‌های معمول هم احتمال بروز هماتوم وجود دارد. جراحی همراه با مصرف این داروها می‌تواند بسیار خطرناک و یا حتی مرگ‌بار باشد. جراحی در بیمارانی که این داروها را مصرف می‌کنند تمهیدات خاصی نیاز دارد.
◊ وارفارین و اسنوکومارول (کومارین‌ها)
◊ ریواروکسابان، اپیکسابان و ادوکسابان
◊ کلوپیدوگرل یا پلاویکس (Plavix)
◊ تیکاگِرِلور و کانگِرلور
◊ فونداپارینوکس
◊ هپارین، انوکساپارین و کلگزان
بیماری‌هایی مؤثر در ایجاد هماتوم
بیماری‌های خاصی وجود دارند که باعث می‌شود قدرت بند آمدن طبیعی خون کاهش پیدا کند. این گروه از بیماران برای عمل جراحی نیازمند اقدامات ویژه‌ای هستند. برحسب شدت بیماری نیاز است قبل عمل درمان خاصی انجام شود.
◊ بیماری مزمن کبد
◊ نارسایی کلیوی
◊ بیماری‌های خونی مانند هموفیلی و بیماری فون ویلبراند
◊ سرطان خون
◊ تعداد پلاکت پایین یا ترومبوسیتوپنی
درمان کبودی‌های هماتوم بعد عمل
استراحت، کمپرس سرد، پانسمان فشاری و بالابردن آن ناحیه از سطح قلب خیلی مؤثر هستند. بخصوص در چند ساعت اول شروع هماتوم‌های بعد عمل شروع شود. به‌صورت کلی مؤثرترین کار کمپرس سرد و گرم است.
کمپرس سرد
در چند ساعت اول بعد از عمل کمپرس سرد بسیار مؤثر است. سرما باعث انقباض رگ می‌شود که باعث مهار سریع‌تر خونریزی می‌شود. به شرطی کمپرس قابل انجام باشد. بیشتر جراحی‌های صورت مثل رینوپلاستی، زیبایی پلک و لیفت صورت شرایط کمپرس سرد رادارند. ولی جراحی شکم و سینه کمپرس سرد نه قابل انجام هست و نه توصیه می‌شود. بهتر است کمپرس سرد فقط در ساعات بیداری باشد. هر ساعت حداکثر ۴۵ دقیقه از کمپرس سرد استفاده شود.
کمپرس گرم و ماساژ
از چند روز بعد از عمل معمولاً خونریزی رخ نخواهد داد. خونریزی‌های کوچک زیرپوست یا هماتوم‌های کوچک همیشه وجود دارند که به‌صورت کبودی دیده می‌شوند. ماساژ ملایم و کمپرس گرم باعث افزایش جریان خون می‌شود. افزایش جریان خون باعث سرعت بخشیدن جذب هماتوم می‌شود. به عبارتی کبودی را سریع‌تر رفع می‌کند.
داروهای کمکی
روغن آرنیکا و کامفره برای رفع سریع‌تر کبودی و ورم در بازار وجود دارد. عصاره‌ی آناناس به‌صورت قرص و کپسول هم برای همین منظور استفاده می‌شود. تأثیر آن‌ها برای ما روشن نیست ولی همگی برای این منظور مجوز غذا و دارو گرفته‌اند.
روغن آرنیکا (گل همیشه‌بهار کوهیArnica ): به‌صورت پماد دمولافارِر
روغن کامفره (روغن تهیه‌شده از درخت کافور Comphora): احتمالاً در عطاری‌ها پیدا شود
عصاره آناناس (به نام Bromolian): به‌صورت کپسول‌های برومولین
سوالات متداول هماتوم
در یک فرد طبیعی
میزان خطر به محل وقوع آن بستگی دارد. برای مثال به سر شما ضربه می‌خورد. به دلیل اینکه فضای جمجمه محدود است خونریزی داخل ان می‌تواند بسیار جدی و کشنده باشد. خونریزی داخل مفصل زانو خطر مرگ ندارد ولی اگر درمان نشود می‌تواند ناتوانی طولانی مدت ایجاد کند. هماتوم‌های زیر پوست یا داخل عضله گرچه سروصدا زیادی دارند ولی بی‌خطر هستند. کبودی و درد معمولا مشکل اصلی است.
هماتومی که درحال بدتر شدن هست می‌تواند خطرناک باشد. علت این است که یا سیستم دفاعی ناتوان است یا منبع خونریزی قابل توجهی بوجود امده است.
بعد از عمل
هماتوم‌های بعد از جراحی هم به محل و زمان وقوع‌شان بستگی دارد. هماتوم بزرگ که بلافاصله بعد عمل بوجود می‌آیند خطرناک هستند و معمولا باید تخلیه بشوند. هماتوم های کوچک و متوسط چند روز بعد عمل معمولا مشکل خاصی ندارند. هماتوم بعد عمل جراحی پلک یا لیفت صورت حتی در اندازه‌های کوچک می‌تواند بسیار مهم و خطرناک باشند.
اگر هماتوم بعد عمل خیلی دردناک بوده، تورم داشته باشد و یا در حال بدتر شدن باشد، خطرناک تلقی می‌شوند. در این موارد باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
اکثر هماتوم‌های جزئی پس از چند ماه خودبخود جذب می‌شوند. مسلم است هرچه هماتوم بزرگتر باشد طول مدت جذب آن بیشتر خواهد شد. جذب هماتوم گاهی در جراحی پلاستیک می‌تواند اثر منفی بر نتیجه جراحی بگذارد. در برخی موارد ممکن است به جراحی دیگری برای از تخلیه هماتوم نیاز باشد.
درن برای اطمینان از تشکیل خونه‌ابه‌های بعد عمل گذاشته می‌شود. گاهی همین خون خارج شده داخل لوله‌های درن لخته می‌شود. لخته شدن خون در لوله‌های درن شایع هست و مانع کارکردن درن می‌شود. بنابراین درن ضرورتا نمی‌تواند جلوی تشکیل هماتوم را بگیرد.
