آمبولی معمولاً یک لختهی خونی است که بعد از آزاد شدن لخته چربی در جریان خون مشکلاتی را در محلی دیگر مانند ریه ها و قلب ایجاد خواهد کرد. به طور معمول این عارضه در سیاهرگ‌های ساق پا ایجادشده و در ریه نیز به تله میافتد. علت اصلی ایجاد آن عدم حرکت عضلات ساق پا در طول جراحی می باشد. چرا که این عضلات حین عمل یا زمان استراحت‌های طولانی در رختخواب حرکتی ندارند. برای پیشگیری از بروز این عارضه روش هایی مانند نگه داشتن وزن در شرایط مناسب، تحرک کافی و استفاده از جوراب ضد آمبولی به همراه داروهای مناسب توسط پزشک متخصص توصیه می شود.
در این مقاله به طور کامل عارضه آمبولی بعد از جراحی را بررسی خواهیم کرد پس با ما همراه باشید.
اصطلاحات
آمبولی چیست؟
آمبولی تودهای مثلاً از لخته است که در رگ‌های خونی در چرخش است و درجایی از رگ به تله میافتد. این توده معمولاً لختهی خون هست. ولی هوا و چربی هم میتواند باعث امبولی باشد.
اهمیت آمبولی در چیست؟
بر اساس اینکه آمبولی چه اندازه باشد و در چه رگی به تله بیفتد مشکل متفاوتی ایجاد می‌کند. در اکثر موارد آمبولی اندازه‌ی کوچکی دارند یا در یک رگ کم‌اهمیت گیر می‌کنند. در این موارد هیچ مشکلی ایجاد نمی‌شود. به‌ندرت آمبولی‌ها، بزرگ هستند و یا در عروق مهمی به تله می‌افتند و باعث مشکل می‌شوند. یکی از مهم‌ترین محل‌ها ریه است. بر اساس اینکه رگِ کجای ریه مسدود شده باشد علائم متفاوت است. این علائم از یک درد ساده موقع نفس کشیدن تا تنگی نفس شدید میتواند متفاوت باشد.
علت ایجاد آمبولی
چند نوع مدل آمبولی وجود دارد. که چربی، لختهی خون و هوا علل مهم آمبولی هستند. در جراحی پلاستیک امبولی به دلیل لختهی خون و چربی ایجاد شده و آمبولی چربی حین لیپوساکشن یا تزریق چربی به باسن ممکن است ایجاد شود. احتمال آمبولی چربی در لیپوماتیک خیلی کم هست.
آمبولی به دلیل لختهی خونی مهم‌ترین شکل امبولی است. لخته در یک سیاهرگ بدن ایجاد می‌شود بعد بخشی از آن لخته کنده‌شده به‌صورت امبولی در می‌آید. سیاهرگ‌های ساق پا یکی از محل‌های شایع آمبولی هستند.
چرا لختهی خون در ساق پا تشکیل می‌شود؟
خون سیاهرگ‌های ساق پا در حال طبیعی، جریان کندی دارد، چون باید خلاف جاذبه حرکت کند. مهم‌ترین عامل در حرکت رو به بالای خون، انقباض عضلات ساق پاست.
این عضلات حین حرکت، خون را به بالا حرکت می‌دهند. در سیاهرگ‌های پا دریچه‌های یک‌طرفه وجود دارد. در حقیقت عضلات ساق پا به همراه این دریچه‌ها مثل پمپ عمل می‌کنند.
بی‌حرکتی، با از کار انداختن این پمپ طبیعی جریان خون را مختل می‌کند، و مهم‌ترین عامل در ایجاد لخته است. فرق زیادی ندارد پا در گچ باشد یا فرد حین عمل جراحی بی‌حرکت شده باشد. گاهی هم دریچه‌ها به دلیلی خراب‌شده است. این افراد معمولاً واریس دارند. و به لخته شدن خون در سیاهرگ‌های پا، ترومبوز ورید عمقی (DVT) نیز گفته می‌شود.
عوامل مستعد کننده برای تشکیل لخته
معمولاً یک یا چند عامل برای تشکیل لخته با هم عمل می‌کنند. از ۴۰ سالگی خطر آمبولی افزایش پیدا می‌کند و با افزایش سن خطر به تدریج افزایش می‌یابد. بی‌حرکتی و بیماری‌های همراه عوامل بسیار مهمی هستند. مصرف قرص ضدبارداری یکی از عوامل مهم بوده و سیگار به‌تنهایی خطر لختهی خونی را افزایش نمی‌دهد، با این‌حال در کنار سایر عوامل نقش مساعدکننده دارد.
وجود هر نوع بدخیمی زمینه‌ای احتمال آمبولی را به شدت افزایش می‌دهد. عوامل مستعد کننده، منع عمل جراحی زیبایی نیستند. این عوامل به ما می‌گویند برای اقدام به عمل چه اقدامات پیشگیرانه‌ای باید انجام دهیم.
احتمال بروز خطر آمبولی چقدر است؟
هر لختهی خونی شکل‌گرفته ضرورتاً تبدیل به آمبولی نمی‌شود. پس با دو مسئله روبرو هستیم؛ یعنی احتمال شکل‌گیری لخته چقدر است؟ احتمال آمبولی شدن یک لخته چقدر است؟
بر اساس اینکه چه عملی، چه مدت و بر روی چه فردی انجام می‌شود احتمال شکل‌گیری لخته قابل حدس زدن هست؛ یعنی شرایط فرد و عوامل مستعد کننده را بررسی می‌کنیم. بر اساس این بررسی و جدول‌های خاص این احتمال را محاسبه می‌کنیم. یکی از این جدول‌ها مربوط به امتیازدهی کاپرینی هست. می‌توانید روی لینک آن کلیک کنید و این محاسبه را باتیک‌زدن انجام بدهید.
در خصوص احتمال آمبولی شدن یک لخته نیز باید گفت که خیلی مشخص نیست. تعداد کمی از لخته‌ها منجر آمبولی می‌شوند؛ یعنی تعداد زیادی تشخیص لختهی خون در ساق پا داریم که علائم آمبولی ندارند. بااین‌حال همان تعداد کم میتواند خطرناک باشد؛ بنابراین گرچه احتمال بروز آمبولی با لخته زیاد نیست ولی آن را باهم در نظر می‌گیریم.
مثال بررسی خطر امبولی
فرض کنید خانمی ۵۰ ساله با شاخص توده بدنی ۳۰ قرار است ابدومینوپلاستی شود. طبق محاسبه ایشان حدود ۱ درصد شانس ایجاد حوادث ناشی از لخته به دلیل بی‌حرکتی بعد عمل را دارد. اما ایشان جز گروه با خطر متوسط است. حالا اگر ایشان ورید‌های واریس هم داشت این احتمال به حدود ۱.۸ درصد می‌رسد؛ یعنی وارد گروه پرخطر می‌شود. توجه کنید که ۱.۸ درصد خطر قابل‌توجهی محسوب می‌شود.
آیا آمبولی مرگ‌بار هست؟
جواب سؤال را محدود به آمبولی لختهی خونی در عمل زیبایی می‌کنم. اگر لخته‌ای ایجاد شود احتمال آمبولی شدن آن زیاد نیست و اگر امبولی ایجاد شود احتمال گیر افتادن آن در ریه زیاد نیست. اگر امبولی ریه شامل لخته‌های کوچک و محدود باشد خطری ندارد. حتی تنگی نفس هم ایجاد نمی‌کند. اگر لخته‌ها متعدد و یا بزرگ باشند می‌توانند مرگ‌بار باشند.
پیشگیری از آمبولی قبل از عمل
مهم‌ترین مسئله معاینه دقیق برای پیدا کردن عوامل مستعد کننده آمبولی است. با این معاینه هست که برای جلوگیری از آمبولی برنامه‌ریزی می‌کنیم. موارد مهم برای پیشگیری از آمبولی قبل عمل عبارتند از:
کم کردن وزن تا حد امکان
بهترین حالت این است که وزن برای جراحی سینه یا شکم کمتر از قد منهای ۱۰۰ باشد؛ یعنی شاخص کمتر از ۳۰ یا ۳۲ باشد. بهترین شاخص توده‌ی بدنی برای عمل زیر ۲۵ است.
قطع مصرف سیگار
۲ هفته قبل عمل و ۴ هفته بعد عمل مصرف سیگار باید قطع شود.
قطع قرص ضدبارداری
۲ هفته قبل و بعد از عمل قرص ضدبارداری نباید مصرف شود. شروع مجدد قرص ضدبارداری می‌بایست در صورتی باشد که هیچ مشکلی در راه رفتن وجود نداشته باشد، شاید بهترین توصیه جایگزین کردن یک روش دیگر به جای قرص ضدبارداری است.
پیشگیری از آمبولی حین جراحی
ما سه روش برای پیشگیری حین عمل داریم:
● پوشیدن جوراب ضدآمبولی
● پمپ ضد آمبولی یا پمپ پنوماتیک
● بانداژ کشی ساق پا
اینکه کدام روش برای پیشگیری استفاده شود با بررسی قبل عمل مشخص می‌شود. در فرد سالمی که زمینه‌ی مستعد کننده ندارد و عمل جراحی کوتاهی دارد به هیچ‌کدام از این روش‌ها نیاز نیست. درحالی‌که در یک فرد ۶۵ ساله که تحت لیپوساکشن ۳۶۰ درجه و یا ابدومینوپلاستی قرار می‌گیرد هم جوراب و هم پمپ ضدآمبولی ممکن است استفاده شود.
پمپ ضدامبولی
این پمپ‌‌ها که به پمپ DVT یا IPC هم شناخته می‌شود یک پمپ بادی است. این پمپ به جوراب خاصی که به ساق بسته می‌شود متصل است. باد کردن و خالی کردن کیسه‌های این جوراب باعث حرکت خون در سیاهرگ‌های ساق می‌شود. حرکت خون مهم‌ترین عامل در جلوگیری از لخته حین عمل جراحی است.
جوراب ضدآمبولی
به آن‌ها جوراب آنتی‌آمبولی یا تد (TED) هم گفته می‌شود. جوراب زیر زانو برای پیشگیری در اکثر جراحی‌های زیبایی کفایت می‌کند. بر اساس اندازه دور قوزک و زیر زانو، سایزهای متفاوت دارد. این جوراب‌ها با ایجاد فشار دائم حجم خون راکد شده در سیاهرگ‌های ساق پا را به حداقل می‌رساند. جوراب‌ها، قبل عمل پوشیده و تا چند روز بعد عمل هم باید پوشیده شود.
بانداژ کشی ساق پا
گاهی که جوراب‌های ضدامبولی در دسترس نیست از بانداژ کشی استفاده می‌کنیم. بانداژ کشی در اتاق عمل انجام می‌شود، و تأثیر مناسبی دارد. معمولاً در این موارد در عمل‌های طولانی حین بیهوشی به‌پای بیمار حرکت داده می‌شود.
پیشگیری از آمبولی بعد جراحی
مهم‌ترین مسئله حرکتِ بعد از عمل است. به دلیل درد و ضعف، بعد عمل افرا د بیشتر تمایل به استراحت و خوابیدن دارند. محدود شدن حرکت بعد از عمل مهم‌ترین عامل آمبولی هست و در شرایطی داروهای ضد لخته هم ممکن است تجویز شود. به‌صورت کلی برای جلوگیری از امبولی یا لخته بعد عمل باید این موارد را رعایت کرد:
● استفاده از جوراب‌های ضدآمبولی
● تشویق به راه رفتن مرتب
● ماساژ دادن ساق پا
● استفاده از دارو ضد لخته
توصیه‌های دکتر سید هوتن علوی در مورد آمبولی بعد از جراحی
◊◊ جراحی با بهترین جراح پلاستیک هم میتواند با امبولی همراه باشد. وقتی جراحی از یک ساعت بیشتر شد این خطر هرگز صفر نخواهد بود.
◊◊ اگر دنبال صفر شدن خطر آمبولی هستید، قید هر عمل جراحی که به بیهوشی نیاز دارد و یک ساعت طول می‌کشد را بزنید.
◊◊ برای عمل‌های جراحی طولانی با صرف هزینه بیشتر بیمارستان را انتخاب کنید نه دی‌کلینک (مرکز جراحی محدود).
◊◊ اگر شاخص توده‌ی بدنی بالای ۳۵ دارید، اقدام به جراحی زیبایی با بیهوشی عمومی نکنید.
◊◊ بعد از عمل از استراحت طولانی در بستر و بی‌حرکتی دوری کنید و پاها را در تخت حرکت بدهید.
